Het is de laatste jaren niet moeilijk om een thema te vinden voor de dodenherdenking op 4 mei. Ik 2020 was dat vanzelfsprekend 75 jaar vrijheid, afgelopen jaar was het Corona, en ook dit jaar is het niet moeilijk om het centrale thema te bedenken.
Er is weer oorlog in Europa. Op minder dan 24 uur rijden, en op minder dan 2 uur vliegen woedt een verschrikkelijk conflict. Een conflict dat qua geweld, vernietiging en verlies van levens jarenlang onvoorstelbaar werd geacht in Europa.
“ Dat nooit meer” is een veelgehoorde opmerking van mensen die de tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt. Mijn opa en oma, mijn vader en moeder zeiden het, in het vaste vertrouwen dat we met instituties als de Verenigde Naties, de Europese Unie en de NAVO mechanismen hebben bedacht die oorlog in ons deel van de wereld zouden voorkomen.
Helaas is de werkelijkheid anders. Diplomatie en economische maatregelen hebben gefaald en nu is het woord aan de wapens. Oorlog is een werkelijkheid geworden, dichterbij dan ooit. Met impact op ons leven hier in Nederland. Dagelijks lezen we de live-blogs op de NOS, dagelijks zien we de beelden in het journaal. Onvoorstelbaar, maar waar.
Meer dan 75 is het vrede geweest op ons deel van het Europese continent. Conflicten waren voornamelijk vredesoperaties en inzetten in verre landen. Deze werden “ wars of choice” genoemd. Je kon immers kiezen of je meedeed als natie, of dat je dat niet deed. Inmiddels weten we dat dit slechts een periode in de geschiedenis is. Wij kiezen de tegenstander niet, een tegenstander kiest ons. Oorlogen zijn niet langer een keuze, zoals bij de vele vredesmissies, maar een “ war of necessity”.
Nu met het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, een soeverein land, voelt het alsof we tekort schieten in het voorkomen van oorlogen, niet sterk genoeg reageren op signalen en op voortekenen. En begrijp me niet verkeerd, dit geldt niet alleen voor de politici, het geldt voor ons als land en wellicht als westerse samenlevingen. Vrijheid leek gratis en voorspellingen over conflicten konden terzijde worden gelegd.
Op 4 mei staan we stil bij conflicten van vroeger, van de tweede Wereldoorlog en alle conflicten die erna slachtoffers eisten. We deden dat veelal in de geruste wetenschap dat oorlog vooral iets van lang geleden of ver weg was. Vechten voor vrede en vrijheid deden we vooral in crisisgebieden. Joegoslavië en het conflict op de Balkan kwamen het meest dichtbij, maar werd toch gezien als een vreselijk, maar lokaal conflict. Ons land en onze levenswijze bedreigde het niet.
De huidige oorlog voelt anders. Het voelt als onze Europese waarden bedreigd worden. Onze vrijheid van meningsuiting. En de voorlopig vooral economische gevolgen raken ons allemaal. Velen van ons doen iets. We doneren goederen voor slachtoffers van de inval in Ukraine of geven geld. Sommigen hebben vluchtelingen opgenomen in hun huis. Een enkeling reisde zelfs af.
Het is gevaarlijk dichtbij gekomen, en de afloop van het conflict is onvoorspelbaar.
Het trotse en strijdbare Oekraïense volk zegt keer op keer dat ze vechten voor Europese waarden en normen, en ze hebben daar groot gelijk in. Vrijheid van meningsuiting en andere waarden uit onze grondwet worden door de Russische tegenstander met voeten getreden. Zowel in hun eigen land als daarbuiten is een vrije en eerlijke pers onmogelijk en is het levensgevaarlijk om je tegen het regime te verzetten.
Mede om deze reden voel ik mij, net als velen anderen, verplicht om vandaag te herdenken, om juist vandaag verhalen te blijven delen en bij te dragen aan het voorkomen van uitsluiting, discriminatie, ongelijkheid, honger, geweld en oorlog. Juist omdat dat nu dat “Live” gebeurt.
En waar we traditioneel verhalen van joden, Sinti en Roma vertelden, komen daar nu verhalen over Oekraïners, inwoners van Marienpol en Kiev bij. Ik zeg nadrukkelijk erbij, want het mag en zal nooit in de plaats komen.
Er komen verhalen bij van helden, zoals Dr Wladimir Klitschko, de burgemeester van Kiev, of van de kustwachtleden die weigerden zich over te geven op “Slangeneiland”. Of van een komiek president, die uitgroeit tot het symbool van onverzettelijkheid tegen een Russische invasie. Helden!
Maar er komen vooral verhalen bij van slachtoffers. Verschrikkelijke verhalen van oorlogsmisdaden. Van weerloze mensen, vrouwen en kinderen die verkracht, misbruikt en vaak vermoord worden. Toegedekt door een mantel van misleiding. Alsof ze nooit hebben bestaan.
Het is aan ons om deze verhalen zichtbaar te maken. Ze een plek te geven en te vervlechten met de verhalen van vroeger. Want zowel de oude als de nieuwe verhalen gaan over de aantasting van de waarden waarvoor we pal moeten staan: vrijheid, rechtvaardigheid, gelijkwaardigheid, eerlijkheid en barmhartigheid.
Ook als artilleristen zien we wat er in Oekraïne gebeurt. We moeten eens te meer beseffen dat het voornamelijk ons vakgebied, en ons soort wapens is wat zo massaal ingezet wordt door beide partijen van het conflict. En wij zien misschien nog wel duidelijker dan anderen waar het soms gruwelijk uit de hand loopt.
Het geeft ons de verantwoordelijkheid om pal te staan voor wat ons dierbaar is, juist nu. Wij weten als veteranen en artilleristen als geen ander hoe gruwelijk oorlog is, wat onze wapens aan richten als we ze moeten gebruiken. Omdat we het meegemaakt hebben, gevoeld hebben, deel van hebben uitgemaakt.
En dat verbindt ons met de mannen en vrouwen die we vandaag hier in Oldebroek herdenken. Alle artilleristen, veld, luchtdoel of rijders, die hun leven hebben gegeven in de tweede Wereldoorlog en alle conflicten die hierop zijn gevolgd. En de mensen die schade hebben opgelopen, zowel fysiek als geestelijk.
We herdenken hen vandaag met kransleggingen en toespraken. En terecht, want herdenken is en blijft belangrijk, juist nu de ooggetuigen in ons land het veelal niet meer zelf kunnen vertellen.
Het is mijn vaste overtuiging dat dat herdenken, door de oorlog van nu, verandert. We zien de verschrikkelijke beelden van vernietiging, moord en geweld helaas weer dagelijks. Beelden, die makkelijk af kunnen leiden van de verschikkingen van de tweede Wereldoorlog, een van de oorlogen die we vandaag herdenken.
De beelden van vandaag mogen de beelden van vroeger niet verdringen, ze dienen juist een ander doel: ze moeten ons als land en Europese gemeenschap nog sterker overtuigen dat oorlog voorkomen moet worden. Ze benadrukken dat wij als soldaten, gesteund door politiek en samenleving, klaar moeten staan met de modernste uitrusting om door afschrikking te voorkomen dat oorlog werkelijkheid wordt.
Zo dienen herdenken van het verleden en de ervaringen van het heden eenzelfde doel: beschermen wat ons dierbaar is. Onze waarden en normen en onze manier van leven. In vrijheid en verbondenheid tussen de samenleving en de militair.
Ik hoop dat we morgen op ingetogen wijze onze bevrijding mogen vieren. Denkend aan mensen die op de barricades staan om Europese waarden en normen te verdedigen. Realiserend dat vrijheid niet voor niets is, en soms met bloed moet worden betaald. Zoals morgen, aan het oostfront in Ukraine. Laten we de vrijheid vieren op een manier die zij waard is, met respect en eerbied.
