Het menselijke gezicht van de oorlog…

Oorlog blijkt maar weer eens een zeer ingrijpende gebeurtenis te zijn in het verkeer tussen staten. De verschrikkingen in Oekraïne hebben geleid tot een eenheid binnen Europa en binnen NATO die internationale toppen niet hebben kunnen bewerkstelligen. Ook de bijna wereldwijde afkeer van Rusland en vooral de Russische leiders is in relatief korte tijd ontstaan. Tenslotte heeft de oorlog geleid tot het in één keer verdampen van het vredesdividend. De 2% BNP eis van de NATO is plotseling bespreekbaar en met een beetje goede wil ook haalbaar, zelfs in Nederland.

Oorlog werkt dus in het internationale verkeer. Het is wrang om te constateren maar het is wel zo. Het is daarmee ook veel meer dan een gewelddadig instrument dat vooral impact heeft op de strijdende partijen. De strijd gaat allang niet meer alleen tussen de Russische Federatie en Oekraïne. De hele wereld, alle politieke en economische verhoudingen, sociale en klassieke media, de publieke opinie, de visie op vluchtelingen, energieprijzen en inflatie, je kunt eigenlijk geen onderwerp bedenken waar de oorlog geen invloed op heeft.

De bekende militaire denker Carl von Clausewitz beschreef oorlog al eens als “de voortzetting van politiek met andere middelen”. Hij zag oorlog, geheel in de wetenschappelijke traditie van zijn tijd, als een instrument dat je “aan en uit” kan zetten. Hij zag het ook als een fenomeen dat zich vooral afspeelde tussen de Krijgsmachten, van de Drie-eenheid Volk, Staat en Krijgsmacht. Even los van het feit of dat toen waar was, wat ik betwijfel, is het in ieder geval sinds de Eerste Wereldoorlog zeker niet meer waar. Oorlog is nu eerder het “einde van de politiek”. Wat rest is leed, verschrikking, chaos, vernietiging en op zijn best een algemeen gevoel dat “we dit nooit meer willen”. Dat algemene gevoel heeft in Europa en de Westerse wereld in ieder geval 77 jaar standgehouden. Maar is nu aan een abrupt en verschrikkelijk einde gekomen.

Wat we ons echter moeten realiseren is dat oorlog (helaas) de ultieme menselijke activiteit is. Er is geen andere soort die een concept als oorlog gebruikt in het onderlinge verkeer, om problemen op te lossen. De modus operandi van oorlog (waarom het werkt) is nu juist het toebrengen van zoveel mogelijk leed. Leed, verschrikking, chaos, angst, wraak, woede, wanhoop, verdriet, maar ook moed, kameraadschap, opofferingsgezindheid zijn zomaar een paar ultieme menselijke emoties die in overvloed beschikbaar zijn op een slagveld. De beelden die het resultaat zijn van dit soort emoties zien we nu: kapotgeschoten ziekenhuizen, stervende zwangere vrouwen, levend verbrande tankbemanningen, lijken op straat, gemartelde krijgsgevangenen. Dat is het menselijke gezicht van oorlog en dat moeten we ons heel goed inprenten. Kiezen voor oorlog is één op één kiezen voor dit resultaat.

Natuurlijk, ik hoor het u denken, hebben we veiligheidsmechanismes ingebouwd. We hebben de Conventies van Geneve, er bestaat Humanitair Oorlogsrecht, we sturen onze soldaten op pad met Rules of Engagement en een geweldsinstructie, we hebben commandanten met een hoge ethische integriteit, die hun manschappen in bedwang houden, allemaal waar. Maar er is weinig opgewassen tegen de aanblik van een op een verschrikkelijke manier stervende collega, vlak naast je…

Let wel, ik wil hier niets goed praten, ik wil hier ook niets begrijpen. Als militairen hebben we de verantwoordelijkheid om onze omgeving ervan te doordringen dat oorlog weliswaar de meest ultieme menselijke activiteit is, maar dat we er toch beter niet aan kunnen beginnen. Het allersterkste argument om dit te onderbouwen is een Krijgsmacht die zo sterk is dat iedereen het wel uit zijn hoofd laat om een oorlog te beginnen. Investeren dus, juist in een tijd dat de wereldvrede nabij is. Opbouwen en verbeteren, juist als dit “geldverspilling” lijkt. Nu lijkt dat besef even door gedrongen maar laten we ervoor zorgen dat dit zo blijft, ook als de “vrede” in Oekraïne weer is uitgebroken.