Onlangs is het affuit van een kanon 15 cm K gerestaureerd (inv. nr. 061000). Een uniek stukje vestingartillerie uit de collectie van het NMM is in zijn oude luister hersteld. Niet alleen door de restauratie zelf, maar ook door de plaatsing in Fort Giessen. Dit fort, dat deel uitmaakt van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, brengt het stuk terug ‘in situ’.
Mobiliteit bij de artillerie.
De ontwikkeling van de artillerie gedurende de 19e eeuw kenmerkt zich in een grotere behoefte aan mobiliteit. De gevechten bij Quatre-Bras (1815) hadden bewezen dat door snelle verplaatsingen in het veld, de artillerie een grote rol is gaan spelen. Dit kreeg zijn weerslag in de organisatie van het wapen. Het inmiddels opgerichte Korps Rijdende Artillerie (1793) luidde snelle verplaatsingen met paarden in en er kwamen regimenten veldartillerie. Dit streven naar mobiliteit had uiteraard gevolgen voor de uitvoering van de kanonnen en hun onderstel: licht in gewicht, wendbaarheid, snel in stelling brengen, snel in te spannen.
Echter door de ervaringen gedurende de mobilisatie tijdens de Eerste Frans-Duitse Oorlog (1870-1871), bleek dat er organiek ook eenheden voor de stellingen en linies nodig waren naast de beweeglijke troepen in het buitengebied. Zulke eenheden vereisten een geheel eigen bewapening, kennis en opleiding. De vestingwet (officieel: ‘Wet tot regeling en voltooiing van het vestingstelsel’) van 1874 voorziet in een dergelijk verdedigingsplan. De vestingartillerie verwordt tot een eigen korps.
Omdat het lichtere veldgeschut geen grote objecten kon vernietigen, bleef het vestinggeschut van belang. Echter vereiste het zwaardere geschut met grotere kalibers andere vormen van affuiten. Geschut met een vaste opstelling in forten hoefde uiteraard niet verplaatst te worden. Geschut in linies met een aarden vestingwal moesten echter wel in stelling gebracht worden en hadden een zogenaamd rad affuit (met wielen).
Het affuit van het kanon van 15 cm K heeft een systeem van stelraderen voor de fijn afstemming van de vuurmond. De elevatie was het zwaarst om in te stellen. Vandaar dat hiervoor een getrapt systeem van twee tandwielen ingebouwd was. Het tweede stelwiel was bedoeld om het systeem te vergrendelen.
Het moge duidelijk zijn dat het schieten over een aarden wal betekent dat de vuurmond hoog op
een affuit geplaatst is. De treeplanken maakten het mogelijk bij het systeem te komen en in te stellen.
Restauratie affuit kanon 15 cm K
Het affuit is in meerdere opzichten uniek. Er zijn nog maar weinig originele affuiten van een dergelijke stuk geschut in originele staat bewaard gebleven. Dit exemplaar is extra bijzonder omdat sporen van granaatinslagen zichtbaar zijn, afkomstig van de beschietingen op kasteel Doorwerth tijdens de Operatie Market Garden waar het museum destijds gevestigd was.
Jarenlang lag dit object uit de Doorwerthcollectie van het voormalige Legermuseum te verstoffen in ons voormalige depot in Grave. Recent is het stuk gerestaureerd en in langdurig bruikleen afgestaan. Het staat nu prominent opgesteld in een remiseloods van een fort in het Brabantse Giessen. Afgelopen april vond de feestelijke inhuldiging plaats. Daarmee kwam er op een fort van de Nieuwe Hollandse Waterlinie opnieuw een 15cm stuk geschut te staan. De oorspronkelijke setting is hiermee hersteld.
De restauratie is uitgevoerd door Historic Engineering in Schalkwijk en mede mogelijk gemaakt dankzij bijdragen van Erfgoed Altena, een regionale erfgoedkoepel.
Restauratie
In juni vorig jaar is de restauratie gestart. Het is in samenwerking met de Koninklijke Landmacht met zwaar transport vanuit ons depot naar het atelier van Historic Engineering in Fort Honswijk vervoerd waar de restauratie plaatsvond.
Met name voor de reconstructie van de loop is gebruik gemaakt van originele tekeningen en voorschriften. In het museumarchief is fotomateriaal aanwezig van de opstelling van het affuit op de binnenplaats van kasteel Doorwerth.
De op het eerste gezicht niet al te beste staat van het affuit, bleek bij nader inzien de tand des tijds aanmerkelijk goed te hebben doorstaan. Zo is het affuit nog geheel intact en op veel plaatsen zijn originele verfresten aanwezig. Sinds zijn opstelling in kasteel Doorwerth is het nooit meer overgeschilderd.
De restauratie is dan ook zeer terughoudend uitgevoerd en vooral gericht op conservering en preservering van het bestaande object, om zoveel mogelijk zijn actuele staat te behouden. Met uitzondering van de beide treeplanken en twee spaken in het wiel zijn er geen onderdelen vervangen. Dit laatste was nodig in verband met de stabiliteit van het wiel. De houten spaken zijn gemaakt van Azobé, een soort hardhout. Het linker wiel leek in goede staat, maar door krimp is er veel ruimte ontstaan tussen de verschillende schenkels. Deze zijn ten behoeve van de stabiliteit met houten wiggen opgevuld.
De nieuwe delen zijn herkenbaar omdat ze voorzien zijn van een laklaag in een contrasterende teint ten opzichte van de rest.
Het metalen lichaam van het affuit is gereinigd. Dit was noodzakelijk omdat het, na zo lang in opslag te zijn geweest, sterk was vervuild. Na reiniging is er zowel op de geschilderde als de door corrosie aangetaste delen een preserverende laag gezet. Deze is reversibel en kan dus in de toekomst makkelijk worden verwijderd.
Om het geheel compleet te maken is het affuit voorzien van een nieuwe replica loop, gefreesd uit massief hardschuim en voorzien van een afwerklaag van polyester. Daarbij is gekozen voor een loop die zo dicht mogelijk het origineel benadert, maar zonder technische onderdelen zoals bijvoorbeeld het sluitstuk. Het montagepunt voor de loop is in tegenstelling tot de rest van het affuit wel gemaakt van metaal.
Bij de montage is de loop op de oorspronkelijke positie op het affuit geplaatst en ook zijn de mechanische instelraderen met de bijhorende blokkering weer werkend gemaakt. Daardoor is het mogelijk om de oorspronkelijk hoek van het geschut in te stellen.
In april van dit jaar is de restauratie voltooid en op transport gegaan naar Fort Giessen. Daar is het met behulp van vrijwilligers in een oude, gerestaureerde remiseloods geplaatst. Samen met het daar ontwikkelde educatiepark maakt het deel uit van de presentatie over mobilisatie tijdens de Eerste Wereldoorlog. Bij speciale gelegenheden kan het stuk naar buiten worden gereden over een speciaal daarvoor aangelegde stalen rail met U-profiel. Zo werd een uniek stuk uit onze collectie een nieuwe blikvanger op een fort uit de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een mooi voorbeeld van collectiemobiliteit!
