Luitenant-generaal buiten dienst Ton van Loon is op 4 december 2020 op de Legerplaats bij Oldebroek onderscheiden met de Kosovaarse “Order of Freedom”. Hij kreeg de onderscheiding vanwege zijn “buitengewone bijdrage aan de vrijheid en vrede in Kosovo”.
Ambassadeur Lirim Greiçevci van Kosovo reikte de medaille uit, waarna zijn dochter Heleen die vanwege de COVID-19-maatregelen opspeldde. Bij de uitreiking waren onder anderen Commandant der Strijdkrachten luitenant-admiraal Rob Bauer en Commandant Landstrijdkrachten luitenant-generaal Martin Wijnen aanwezig. Daarnaast waren er op verzoek van de generaal zoveel mogelijk KFOR 1 veteranen aanwezig.
Generaal Van Loon was in 1999 commandant van de artilleristen die als onderdeel van de NAVO-vredesmacht KFOR naar Kosovo werden gestuurd. De zwaarbewapende Nederlandse troepen hadden onder meer de taak om het staakt-het-vuren tussen de Serviërs en de Kosovaarse Albanezen te handhaven.
In Nederland is deze bijdrage aan missie Kosovo (1999) grotendeels vergeten. Maar in het land zelf niet. Nederlandse militairen worden er gezien als bevrijders. Met de toekenning van een hoge Kosovaarse onderscheiding aan hun commandant Ton van Loon kregen ze hier dik twee decennia na dato erkenning voor
Het conflict in Kosovo was een nabrander van de vuurzee die een paar jaar eerder door voormalig Joegoslavië trok, met als dieptepunt de genocide van Srebrenica. Terwijl de rust op de Balkan leek te zijn teruggekeerd, begon het in 1998 in Kosovo opnieuw te broeien. De voormalige provincie van Joegoslavië wilde onafhankelijkheid, maar Servië beschouwde Kosovo als eigen grondgebied.
De meerderheid van de Kosovaarse bevolking bestond uit Albanezen, maar de macht was stevig in handen van de Serviërs. De Dayton vredesakkoorden van 1995 verzuimden de situatie op te lossen. Het gevolg was een guerrilla tussen de Servische officials en politiemensen en het Kosovaarse bevrijdingsleger UCK. Tegelijkertijd beseft generaal van Loon terugkijkend dat de missie een zware wissel heeft getrokken op zijn mensen. Exacte cijfers kent hij niet, maar hij vermoedt dat er meer dan gemiddeld veel naar Kosovo uitgezonden militairen zijn die last hebben van geestelijke problemen zoals de posttraumatische stressstoornis (PTSS). Drie van hen waren op zijn verzoek bij de medaille-uitreiking aanwezig. „Dat is belangrijk omdat deze onderscheiding ook voor hen is en ze laat zien hoe waardevol het werk is geweest waaraan zij blijvend leed over hebben gehouden”, volgens Van Loon. „Ik snap heel goed de impact die Kosovo op hen heeft gehad, want ik ben er zelf ook niet zonder schade vandaan gekomen. Ik kan de geur van de massagraven nog steeds ruiken en vergeet nooit meer wat ik daar heb gezien. Tegelijkertijd hebben we daar echt het verschil kunnen maken omdat we er de wapens, mensen en het mandaat voor kregen van de politieke en militaire top vlak na Srebrenica.”
In het voorjaar van ’99 besloot de NAVO tot actie over te gaan. NAVO-jachtvliegtuigen – waaronder Nederlandse F-16’s – bombardeerden de Serviërs terug naar de onderhandelingstafel. 9 juni kwam er een wapenstilstand. Daarna was het aan grondtroepen van de NAVO-macht KFOR om orde te gaan scheppen in de chaos.
Het was voor Nederland de eerste grote missie na Srebrenica. Er werd dan ook niets aan het toeval overgelaten. Zo werd 11 Afdeling Rijdende Artillerie ingezet met de M109. 1 Geniebataljon leverde bijna 1.000 militairen om tenten op te zetten en opbouw- en herstelwerk te verrichten aan bruggen en huizen.
De missie had op veel militairen grote impact, zo haalde Van Loon aan in zijn dankwoord. “Enorme, soms schokkende, ervaringen hebben een diepe indruk achtergelaten. Sommigen van ons lijden daar ook vandaag nog onder. Wij hebben een heel zware maar ook heel erg zinvolle uitzending gedaan. Wij hebben dat samengedaan, daarom is dit ook onze onderscheiding.”
Van Loon ziet de medaille dan ook als een “hernieuwde erkenning” van de inzet. “We hebben het samen met andere Nederlandse militairen gedaan. Zowel naast ons op Canuba hill, maar ook met onze opvolgers die vaak vergeten worden. Deze medaille is daarmee ook een erkenning voor Nederland en de Nederlandse veteranen.”
De generaal treedt met de onderscheiding in de voetsporen van onder anderen Bill Clinton. “Toen Clinton de medaille kreeg, zeiden hij en de president van Kosovo dat de echte onderscheiding de vrede voor Kosovo is. Daar sluit ik mij volledig bij aan”, zei hij tijdens de uitreiking. “We kwamen in actie tegen etnische zuiveringen, het wegjagen van mensen uit hun huizen en het vermoorden van onschuldige burgers. Om in de positie te komen om echt een verschil te maken, is de onderscheiding die maar weinigen krijgen.
Beluister een podcast van LandmachtFM, waarin Van Loon over zijn ervaringen vertelt. Dat kan via de link https://linktr.ee/landmachtfm.
