“Synergie; randvoorwaarde voor missiesucces”

De toekomstvisie van de Koninklijke Landmacht ‘Veiligheid is Vooruitzien’ (2018), stelt dat; ‘Landoptreden altijd samen is, dat ’toekomstige conflicten een geïntegreerde aanpak vergen’ en dat ‘de Landmacht de samenwerking met nationale en internationale partners intensiveert’.¹

Samenwerken genereert weliswaar massa, maar synergie ontstaat alleen als deze massa effectief gericht en geïntegreerd ingezet wordt. Alleen zo is het cumulatief effect groter dan de som van de individuele delen die onafhankelijk van elkaar acteren.

Het Multi Domain Operations (MDO) 2028 concept van de Amerikanen stelt het begrip synergie centraal. Volgens het concept is de integratie van de vijf domeinen (zee, land, lucht, cyber en ruimte) essentieel om een Anti-Acces/Arial Denial (A2/AD) zone te doorbreken, om vervolgens het initiatief te hernemen.

Het creëren van synergie is, zeker in een conflict met een gelijkwaardige tegenstander, daarmee een belangrijke randvoorwaarde voor missiesucces.

In de Doctrine Publicatie 3.2 Landoperaties wordt aan het bewust streven naar synergie geen aandacht besteed. Mede als gevolg hiervan wordt in opleidingen en oefeningen maar beperkt aandacht besteed aan de kennis en kunde van het wat, waarom en hoe synergie te creëren.

Met dit artikel wil ik de noodzaak tot synergie in het landdomein onder de aandacht brengen. Allereerst wordt de historische context geschetst en het begrip synergie uitgelegd. Vervolgens wordt de relatie gelegd met de leidende beginselen van de Koninklijke Landmacht; Opdrachtgerichte commandovoering en de manoeuvre benadering. Omdat synergie alleen ontstaat bij effectief samenwerken, sluit dit artikel af met een internationale vergelijking van verschillende niveaus van samenwerking en doet een aanbeveling voor de doctrine van het Nederlandse Landoptreden.

Oorsprong

De geschiedenis demonstreert dat het effectief ‘mixen’ van wapensystemen beslissend in het gevecht kan zijn. Het idee van het combineren van wapensystemen is al eeuwenoud: Van het coördineren van strijdwagens en boogschutters in de middeleeuwen, tot de cavalerie, musketiers en piekmannen aan de vooravond van het buskruittijdperk. Het was Koning Gustaaf Adolf (1594-1632) die de verbeterde vuurwapentechnologie combineerde met een innovatieve organisatie en zo het eerste moderne leger van verbonden wapens creëerde. De Zweedse Koning creëerde infanterie brigades die bestonden uit infanterie, mobiele artillerie en zware cavalerie en combineerde zo vuur, beweging en verrassing (shock) in deze gevechtseenheden. De wapens in deze brigades ondersteunden en versterkten elkaar in effectiviteit.

Meer recent en bekender is het concept Gefecht der verbundenen Waffen dat na de Eerste Wereldoorlog onder leiding van Generaloberst Hans von Seeckt werd ontwikkeld en dat tegenwoordig bekend staat als: Operation verbundener Kräfte. Door het verdrag van Versailles in 1919 werd Duitsland geconfronteerd met aanzienlijke beperkingen: Het leger mocht maximaal uit 100.000 militairen bestaan, de generale staf werd verboden, net als zware wapens zoals artillerie en tanks. Een luchtmacht werd helemaal verboden. Met veel creativiteit en door het zorgvuldig bestuderen en lessen trekken van de Eerste Wereldoorlog, werd getracht de verkokering te doorbreken. Deze verkokering was het gevolg van centrale aansturing waardoor de infanterie, tanks en artillerie separaat van elkaar ingezet werden. Von Seeckt ontwikkelde een concept dat er voor zorgde voor een juiste afstemming, waarbij wapensystemen elkaar versterken. Hierdoor werd het mogelijk om effecten te realiseren die eerder onmogelijk waren. Het resultaat was een operatieconcept dat we tegenwoordig kennen als Blitzkrieg.

Synergie²

Een rudimentair niveau van samenwerken resulteert in het inzetten van capaciteiten gescheiden in tijd en/of ruimte. Deze suboptimale wijze van inzet verminderd het concentratievermogen en daarmee de overall impact op het zwaartepunt. Om het potentieel aan gevechtskracht volledig uit te nutten, dient de commandant de activiteiten van de componenten te orkestreren en synchroniseren. Alleen zo worden de opgedragen effecten bereikt. Juist uitgevoerd, resulteert dit in een cumulatief effect dat groter is dan de som van de individuele delen die onafhankelijk van elkaar acteren: Synergie.³

Synergie is dus een uitkomst dat commandanten altijd na dienen te streven. Dit is makkelijker gezegd dan gedaan, zeker onder omstandigheden waar (multinationale) eenheden op een, in toenemende mate, drukbezet gevechtsveld opereren en elkaar eerder hinderen dan helpen.

Vertaald naar de niveaus van militair optreden⁴ is het gevecht der ‘Verbonden Wapens’ de belichaming van synergie op tactisch niveau in het landdomein. Dit gevecht beoogd het uitvoeren verschillende activiteiten van (nagenoeg) gelijktijdig en in een hoog tempo. Zo worden de verschillende capaciteiten geïntegreerd⁵ ingezet met als doel in te breken in de besluitvormingscyclus van de tegenstander. Dit leidt tot het (her)nemen van het initiatief het opleggen van meervoudige dilemma’s. De tegenstander komt hierdoor in een reactieve modus; Al zijn beslissingen hebben ernstige negatieve consequenties (lose-lose situation). Op deze wijze wordt de tegenstander verslagen door het breken van zijn morele en fysieke cohesie -zijn vermogen om te vechten als een effectief en samenhangend geheel- in plaats van hem stapsgewijs fysiek uit te schakelen.⁶

Op operationeel niveau beoogd joint⁷ optreden het streven naar synergie. Jointness beoogt de specifieke capaciteiten van de diverse componenten dusdanig te integreren en te optimaliseren dat ze elkaar versterken. Succesvol joint optreden is teamwork gebaseerd op samenwerking en kennis van en vertrouwen in elkaars capaciteiten. De synergie die ontstaat als gevolg van joint optreden, vergroot de beschikbare capaciteit en verhoogt de kans op een betere uitkomst.⁸

Artillerie-eenheden zijn het meest effectief in het aangrijpen van statische doelen. Het luchtwapen, als gevolg van hun waarnemingsmiddelen, zijn effectiever in het aanvallen van bewegende doelen. Synergie wordt gerealiseerd door een gelijktijdige inzet en het uitbuiten van beide capaciteiten. Een vijandelijke tankeenheid die zich schuil houdt in een afwachtingsgebied is, na identificatie, een uitgesproken doelwit voor artillerie-eenheden. Zodra deze tankeenheid verplaatst om aan vernietiging door artillerievuur te ontkomen, grijpen gevechtshelikopters deze eenheid aan. Als de tankeenheid vervolgens dekking zoekt om luchtaanvallen te ontlopen, dwingt een artilleriebeschieting hen weer tot bewegen. Wat de commandant van de tankeenheid ook besluit, hij doet het altijd fout…

Relatie met het operationeel raamwerk, de manoeuvrebenadering en opdrachtgerichte commandovoering

Commandanten gebruiken een conceptueel raamwerk voor het ontwikkelen en vertalen van hun oogmerk naar een operatieconcept. Het geografische raamwerk van diepe, nabije en achtergebiedsoperaties is hiervan een goed voorbeeld en is een prima hulpmiddel voor het ‘plannen’ van synergie. Het creëren van synergie is dan ook een intellectueel en creatief proces en vereist diepgaande kennis van elkaars capaciteiten, cultuur, doctrine en procedures. Capaciteiten kunnen niet zomaar kort voor een confrontatie bij elkaar gevoegd worden. Het manoeuvreren met verbonden wapens vereist grote expertise, integratie en oefening.⁹ Alleen zo ontstaat de kennis en de mogelijkheid om de kwaliteit van capaciteiten uit te buiten en zwakheden te compenseren door de inzet van andere capaciteiten.

Het streven naar synergie is direct gerelateerd aan de twee leidende beginselen van de doctrine van de Koninklijke Landmacht; Opdrachtgerichte commandovoering (OGC) en de manoeuvrebenadering (Manoeuvrist Approach).¹⁰

1. De manoeuvrebenadering vereist een mentale houding waarin creativiteit, risicobereidheid en vasthoudendheid centraal staan.¹¹ De manoeuvrebenadering concentreert zich op het nemen van initiatief en het doorlopend druk uitoefenen op plaatsen en tijden waar de tegenstander dit het minst verwacht. Om kwetsbare plekken te vinden en uit te buiten zijn, naast goede inlichtingen, ook een hoog operationeel tempo en meerdere, gelijktijdige activiteiten nodig. De manoeuvrebenadering leidt daarmee tot synergie.
2. OGC is een cruciaal element van de manoeuvrebenadering en richt zich op decentrale uitvoering en is bedoeld voor complexe, dynamische situaties, waarin snelle en tijdige besluitvorming op alle commandoniveaus het mogelijk maakt om verrassing, shock en een hoog tempo te bereiken. OGC beoogd eenheid van inspanning dat essentieel is voor het realiseren van synergie tussen de verschillende elementen binnen de organisatie.

Niveaus van samenwerken

De kern van bovenstaande alinea’s is het vermogen om effectief te kunnen samenwerken. Niet alle vormen van samenwerking leiden tot synergie. Het ontstaat alleen bij een effectieve samenwerking. Het is daarom zinvol om de verschillende niveaus van samenwerking te definiëren, waarbij het hoogste niveau de meeste synergie geeft. Dit hoofdstuk geeft een overzicht van hoe in (internationale) doctrine publicaties de verschillende niveaus van samenwerking en gerelateerde onderwerpen, worden gedefinieerd en doet een aanbeveling voor de doctrine van het Nederlandse Landoptreden.

a. Concept Handbook Tactical Operations (HBTO)

Het concept HBTO onderscheid ten behoeve van de Comprehensive Approach een aantal niveaus van samenwerking:

• Coexistence (geen interactie)
• Networking (wel overleg, separate besluitvorming)
• Coordination (besluitvorming wordt gecoördineerd, maar acties worden onafhankelijk van elkaar uitgevoerd)
• Cooperation (toewerken naar gezamenlijke doelstellingen)
• Coalition (gedeelde besluitvorming tussen militaire en non-militaire organisaties).

Voor operaties op het (tactische) niveau van formaties is bovenstaande definiëring maar deels bruikbaar.

b. Interoperabiliteit als onderdeel van Multi-Domain Operations (MDO)

De Koninklijke Landmacht heeft het Amerikaanse Multi-Domain Operations (MDO) omarmt als omgeving waarbinnen het opereert.¹²

Het ‘United States Army in Multi-Domain Operations 2028’ concept beschrijft hoe de U.S. Army, als onderdeel van een gezamenlijke (joint en multinationale) strijdmacht (bijna) gelijkwaardige tegenstanders afschrikt en zo nodig verslaat in de periode 2025-2050. MDO geeft commandanten opties om simultaan en opeenvolgend operaties uit te voeren, waarbij verrassing en snelle en continue integratie van de capaciteiten van alle domeinen (zee, land, lucht, cyber en ruimte) en meervoudige dilemma’s oplegt aan de tegenstander om fysieke en psychologische voordelen, invloed en controle in de operationele omgeving te verkrijgen.

Het MDO is ontwikkelt op basis van het uitgangspunt dat in het huidige tijdperk dreigingen zich snel en dynamisch ontwikkelen. In die situatie zijn er geen weken of maanden, maar slechts dagen beschikbaar, om te integreren met partners (Unified Action Partners¹³) in belangrijke functionaliteiten en capaciteiten. Interoperabiliteit is randvoorwaardelijk voor deze integratie.

Interoperabiliteit kan omschreven worden als: “Het geheel (het raamwerk, het stelstel) van afspraken om op elk niveau gegevens uit te kunnen wisselen en processen op elkaar af te kunnen stemmen met het oog op samenwerking.” ¹⁴ De NAVO hanteert de volgende definitie van interoperabiliteit: “Interoperability is the ability to act together coherently, effectively, and efficiently to achieve tactical, operational, and strategic objectives.”¹⁵

De term interoperabiliteit wordt doorgaans gebruikt als er sprake is van militaire integratie.¹⁶ Het vermogen van Landmachteenheden om te integreren¹⁷ met andere organisaties (militair, non-militair, in- en extern defensie, nationaal en expeditionair) is randvoorwaardelijk voor het succesvol uitvoeren van operaties. Eenheden moeten diverse uitdagingen het hoofd bieden om interoperabel te geraken. Zo zijn er verschillen in doelstelling, cultuur, structuur, uitrusting, wet- en regelgeving en taal. Maar er is ook onderscheid in doctrine, tactieken, technieken, procedures en logistieke ondersteuning. Om een hoge graad van interoperabiliteit te ontwikkelen en te behouden vergt tijd en capaciteit en moet worden onderhouden door training en het identificeren en verwerken van lessen tijdens operaties. Gezamenlijk begrip en inzicht (shared understanding) verbetert interoperabiliteit, waarbij de informatie van een grote verscheidenheid aan organisaties in een coherent geheel wordt samengevoegd (fusing). ¹⁸

De basis voor interoperabiliteit is breed en kent een menselijke, procedurele en technische dimensie. De menselijk dimensie bouwt de basis voor wederzijds begrip en respect en vormt het fundament voor eenheid van inspanning en operationeel succes. De procedurele dimensie verzekerd effectieve samenwerking in beleid en doctrine. De technologische dimensie, waar interoperabiliteit vaak mee wordt geassocieerd, omvat technische aspecten, zoals (digitale) koppelingen (interfaces) en informatiesystemen.¹⁹

De Amerikanen²⁰ en de Britten²¹ stellen dat standaardisatie van interoperabiliteit randvoorwaardelijk is voor hun eenheden voor het uitvoeren van geïntegreerde operaties met partners. Er worden vier verschillende niveaus van interoperabiliteit met partners gedefinieerd:

• (Level 0: Not Interoperable. Eenheden / capaciteiten opereren onafhankelijk van elkaar)
• Level 1: Deconflicted. Eenheden / capaciteiten co-existeren, maar van interactie is geen sprake.
• Level 2: Compatable. Eenheden / capaciteiten interacteren in hetzelfde geografische gebied en streven een gemeenschappelijk doel na.
• Level 3: Integrated. Eenheden / capaciteiten zijn is staat om moeiteloos met elkaar samen te werken en zijn onderling uitwisselbaar.

c. Grond-Lucht Integratie

Bij Grond-Lucht Integratie (AirLand Integration [ALI]) wordt het realiseren van joint effecten op tactisch niveau in het landdomein beoogd. Juist uitgevoerd voorkomt het fratricide en duplicatie en complementeren effecten elkaar. Effectieve Battlespace Management tussen joint vuursteun, beïnvloedingsactiviteiten en manoeuvre op het tactische niveau is vereist om synergie te bewerkstelligen. Het Verenigd Koningrijk onderscheid drie verschillende niveaus van activiteiten ten behoeve van Grond-Lucht integratie: ²²

• Onafhankelijke activiteiten. De eenvoudigste manier om land- en luchteenheden te laten samenwerken is door hen te scheiden in tijd en/of ruimte. Activiteiten worden volgtijdelijk uitgevoerd; De ene actie wordt beëindigd voordat de volgende actie wordt ingezet, dan wel dat de activiteiten fysiek gescheiden worden. Op deze wijze wordt maximale vrijheid van handelen gegeven, en minimaliseert de kans op fratricide. Het niveau van integratie is echter gelimiteerd. Er is geen tot weinig sprake van synergie en concentratie van middelen is minimaal.
• Gesynchroniseerde activiteiten. Op dit niveau worden activiteiten (nagenoeg) gelijktijdig uitgevoerd, waardoor gevechtskracht gefocust wordt, waarbij middelen wel in ruimte gescheiden zijn. Synchronisatie wordt gerealiseerd door gedetailleerde planning en gecentraliseerde coördinatie tijdens de uitvoering. Tijdens de uitvoering is goede communicatie essentieel om gelijktijdigheid te verzekeren, aangezien frictie het tijdschema onvermijdelijk beïnvloed.
• Geïntegreerde activiteiten. Dit niveau vereist dat activiteiten gefocust zijn zowel in tijd als ruimte. Het vergt volledig gemeenschappelijke begrip (Common Understanding) tussen de verschillende elementen van de eenheid zodat op veilige wijze gelijktijdig activiteiten in hetzelfde deel van het gevechtsveld uitgevoerd kunnen worden. Het vergt snelle en precieze planning, ondersteund door real time communicatie en liaison.

d. Niveaus van samenwerking; Aanbeveling voor de Nederlandse doctrine

Op basis van de hierboven beschreven (inter)nationale doctrine documenten, adviseer ik de volgende niveaus van samenwerken voor het tactische niveau van de Koninklijke Landmacht:

• Coördinatie: Activiteiten worden met elkaar afgestemd, maar acties worden gescheiden, in tijd en ruimte, van elkaar uitgevoerd. De Lead Nation draagt zorg voor een digitaal netwerk en een gemeenschappelijk operatiebeeld (Common Operational Picture [COP]). Inlichtingen worden op ad-hoc basis met elkaar gedeeld. Vuursteun voor wederzijdse ondersteuning zijn gebaseerd op manuele procedures en logistiek is een nationale verantwoordelijkheid. Aan het grondbeginsel ‘concentratie van middelen’ wordt minimaal inhoud gegeven en er is geen tot nauwelijks sprake van synergie.
• Coöperatie: Activiteiten vinden plaats op basis van gedetailleerde planning en gecentraliseerde coördinatie tijdens de uitvoering. Er wordt toegewerkt naar gezamenlijke doelstellingen. Netwerk connectiviteit, inbegrepen een gemeenschappelijk operatiebeeld (COP) wordt bereikt door een mix van technische en ad-hoc procedures, essentieel om gelijktijdigheid te verzekeren. Inlichtingen worden, op basis van standaardprocedures (Standard Operating Procedures [SOP]), tot zekere hoogte met elkaar gedeeld. Vuursteunprocedures zijn op elkaar afgestemd, maar de nationale digitale vuurleidingssystemen zijn niet gekoppeld. Sommige munitiesoorten zijn onderling verwisselbaar. logistiek is een nationale verantwoordelijkheid, waarbij digitale systemen op beperkte schaal bijdragen voor herbevoorrading. Aan het grondbeginsel ‘concentratie van middelen’ wordt inhoud gegeven, waarbij soms synergie optreedt.
• Integratie: Eenheden / capaciteiten zijn, onmiddellijk na aankomst in het operatiegebied, in staat om moeiteloos met elkaar samen te werken en zijn onderling uitwisselbaar. De interoperabiliteit is gebaseerd op een gemeenschappelijk netwerk, dat een COP en daarmee gedeelde besluitvorming mogelijk maakt. Inlichtingenstaven werken identiek, inlichtingen en inlichtingencapaciteiten worden onderling uitgewisseld en leiden tot een gezamenlijk inlichtingenbeeld (Common Intelligence Picture) dat hoog-tempo operaties mogelijk maakt. Vuurleidingssystemen zijn genetwerkt, inbegrepen voor precisie-effecten en munitie is onderling uitwisselbaar. logistiek is een coalitie verantwoordelijkheid, en herbevoorrading wordt digitaal ondersteund.
  Aan het grondbeginsel ‘concentratie van middelen’ wordt maximaal inhoud gegeven, waarbij de kans op synergie groot is.

Samenvattend

Het gevecht van Verbonden Wapens op brigadeniveau is de belichaming van het streven naar synergie in de Koninklijke Landmacht op tactisch niveau. Synergie is in opleidingen en oefeningen een onderbelicht thema en dat is onterecht. Synergie is echter geen luxe. Het is bittere noodzaak in de confrontatie met een gelijkwaardige tegenstander.

Het combineren van verschillende capaciteiten vereist vooral het vermogen om effectief te kunnen samenwerken. Hiervoor is integratie, de meest verregaande en complexe vorm van samenwerken, de voorwaarde. Alleen dan is de kans het grootst dat het effect van twee of meer samenwerkende of gecombineerde capaciteiten groter is dan de som van de effecten die elk van deze capaciteiten alleen zou kunnen opwekken. Daarmee is synergie het resultaat van teamwork gebaseerd op samenwerking en vertrouwen in elkaars capaciteiten.

Het creëren van synergie vereist zowel kennis (science)als (krijgs)kunst (art); Het vergt zowel diepgaande kennis van de capaciteiten en doctrine en is een intellectueel en creatief proces. Synergie is daarmee rechtstreeks verbonden aan de manoeuvrebenadering en opdrachtgerichte commandovoering.

Samenwerken kent verschillende niveaus. Dit artikel pleit ervoor om in het landoptreden de begrippen: Coördinatie, coöperatie en integratie te hanteren, waarbij de kans op synergie bij de laatste het grootst is.

Eindnoten

1 Toekomstvisie van de Koninklijke Landmacht ‘Veiligheid is Vooruitzien’ (2018).

2 Van Dale omschrijft synergie als een: “Samenwerking waar alle partijen beter van worden.”

3 NAVO Allied Joint Publication (AJP) 5: “Synergy is the ultimate aim of all synchronization efforts. Synergy is the cumulative outcome or result of discrete acts; it is greater than the sum of the individual parts acting independently. Synergy should be the result of effective synchronization. In practice, it means integration and synchronization of actions aimed to achieve the objective. This approach is also closely associated to the idea of comprehensive approach.”

4 De Nederlandse Defensie Doctrine (NDD) onderscheidt drie hiërarchische niveaus in het optreden: Het strategische, het operationele en het tactische (inbegrepen het technische) niveau (NDD, pt 1.6).

5 Integratie: Tot een eenheid maken of worden

6 Doctrine Publicatie Landoperaties (DPLO), hfst 4, sectie 3

7 Joint: Bijvoeglijk naamwoord dat gebruikt wordt om activiteiten, operaties en organisaties te beschrijven waarin elementen van ten minste twee krijgsmachtdelen participeren (Vertaald). NATO AAP-06

8 Joint Doctrine Publicatie-5, 1.7.1

9 DPLO, 2202

10 Doctrinepublicatie 3.2.2 Commandovoering, 0224

11 NDD, 4.5.4.1

12 Toekomstvisie van de Koninklijke Landmacht ‘Veiligheid is Vooruitzien’ (2018).

13 UAPs are those military forces, governmental and nongovernmental organizations, and elements of the private sector with whom Army forces plan, coordinate, synchronize, and integrate during the conduct of operations (Army Doctrine Reference Publication [ADRP] 3-0, Unified Land Operations). UAPs include joint forces (activities in which elements of two or more U.S. military departments participate), multinational forces, and U.S Government (USG) agencies and departments.

14 https://labyrinth.rienkjonker.nl/lexicon/terminologie

15 NATO AAP-06

16 Joint Doctrine Publication 0-20 UK Land Power, 4.18

17 Integratie kan omschreven worden als het: ‘Maken van, of opnemen in een groter geheel’.

18 Joint Doctrine Publication 0-20 UK Land Power, 4.18

19 Army Regulation 34-1 Standardization Interoperability, 9 April 2020, 1-6

20 Army Regulation 34-1 Standardization Interoperability, 9 April 2020, 1-6

21 Joint Doctrine Publication 0-20 UK Land Power, 3A.5

22 British Army Field Manual, Volume 1 Part 13 Air Land Integration, December 2009